نگاهى گذرا به اقتصاد شهر مشهد

شهر مشهد از قدیم‏ الایام داراى اقتصادى متأثر از شرایط طبیعى منطقه (وجود خاک زراعى مناسب، معادن مختلف و غیره) و همچنین ناشى از اوضاع عمومى اقتصاد سیاسى کشور بوده است. «درقرن سوم هجرى به قول یعقوبى نوغان(هسته اولیه شهرمشهد) شهربزرگى بود که به تهیه و ساختن ظرفهاى سنگى شهرت داشت. وى نوغان را محل فروش فیروزه و سنگ مرمر سبز ذکر مى ‏کند که از کوه هاى اطراف استخراج مى ‏گردید» (لسترنج، 1376:415) همچنین مقدسى در اواخر قرن سوم از بازارهاى شهر تابران (شهرطوس فعلى که حومه مشهد امروز است) یاد مى ‏کند که متاع بسیار داشت.(همانجا) رشد اقتصادى شهرمشهد عمدتا از دوره صفوى آغاز مى‏ گردد. نخستین شاه این سلسله اسماعیل اول،( 30-907 ه/24-1501) مذهب تشیع را به عنوان دین رسمى کشور قرارداد و با چنین وضعیتى توجه به شهرهاى مذهبى کشور به ویژه مشهد افزایش یافت و اهمیت این شهر در زمان جانشینانش ادامه یافت .  (The Encyclopaedia of Islam,1991,714) با اصطلاحات شاه عباس اول صفوى و اقدامات او در جهت بهبود و احیاى راه ها و ساخت و تعمیر کاروانسرهاى بین راهى و ایستگاه هاى امنیتى رونقى در تجارت عصرصفوى ایجاد گردید و مشهد که مورد توجه سلاطین شیعه مذهب صفوى قرارداشت از این قاعده مستثنى نبود.(طاهرنیا،1376:175) جورج تامپسون بازرگان انگلیسى در سال 1153 ه ق در زمان حکومت نادرشاه افشار درباره اقتصاد شهرمشهد مى ‏نویسد: مشهد شهر آبادى است و بازرگانى در آنجا رونق بسزایى دارد. همه روزه کاروان هایى از بلخ، بدخشان، قندهار، هندوستان و هر گوشه ‏اى از خاک ایران به مشهد وارد مى ‏شوند. بازارهاى بزرگ و خوش ساخت این شهر مالامال از کالاهاى گرانبهاست و گروه زیادى از سوداگران ملتهاى گوناگون در اینجا گرد آمده‏ اند.(افشارسیستانى، 1378:338) وى تعداد کاروانسراهاى این شهر را 90 باب ذکر کرده است. (لاکهارت،1345:136)